Depresja ze względu na swą złożoną naturę ma szereg różnych objawów. W szpitalnym lecznictwie psychiatrycznym częściej spotyka się rozwinięte formy depresji, które nasileniem swoich objawów nie nastręczają lekarzowi trudności w postawieniu rozpoznania. Lekarz pierwszego kontaktu w swoim gabinecie w większości przypadków ma do czynienia z mało nasilonymi objawami zaburzeń depresyjnych. Takie sytuacje sprawiają trudności diagnostyczne.
Podział depresji na epizod depresyjny, zaburzenia depresyjne nawracające i dystymię - należąca do grupy uporczywych zaburzeń depresyjnych, ma swoje odzwierciedlenie między innymi w nasileniu i rodzaju objawów prezentowanych przez chorych.
Na obraz kliniczny epizodu depresyjnego składa się szereg charakterystycznych cech, nazywanych też objawami podstawowymi albo osiowymi (stanowiącymi centrum zespołu), oraz licznych nieswoistych objawów wtórnych. Symptomy wtórne mogą być odmienne u różnych chorych i prawdopodobnie wynikają z reakcji pacjenta na pojawienie się objawów podstawowych.
Do objawów osiowych należą:
1. Obniżenie nastroju.
Chorzy żyją w stanie stałego smutku i przygnębienia. Nie są w stanie odczuwać radości, szczęścia czy satysfakcji. Bywa, że stają się zobojętniali na wszystkie wydarzenia, które toczą się wokół nich. Osoby cierpiące na depresję tracą zainteresowanie dotychczasowymi zajęciami czy hobby. Przestają odczuwać przyjemność z czynności, które do tej pory im ją sprawiały. Do tego dołączają się takie objawy jak: poczucie własnej bezwartościowości i winy, uporczywe myśli na temat własnej śmierci i samobójstwa.
Zdarza się, że chorzy z zaburzeniami depresyjnymi miewają urojenia (nieprawidłowe konstrukcje myślowe, uważane przez chorego za prawdziwe; najczęściej są to myśli absurdalne, tzw urojenia nihilistyczne - chorzy twierdzą, że nie żyją lub jakaś część ich ciała obumarła) oraz omamy (halucynacje, mogą być: wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe, węchowe) słuchowe i wzrokowe.
2. Osłabienie tempa procesów myślowych i ruchowych.
Może się ono objawiać spowolnieniem tempa myślenia i kojarzenia, osłabieniem pamięci. Chorzy ci zaczynają się wolniej poruszać (chodzi tu zarówno o chodzenie czy czynności wykonywane rękami, jak i o spowolnienie i ściszenie mowy). Niekiedy zdarza się, że zupełnie zamierają w bezruchu. Stan taki nazywamy osłupieniem. Bywa jednak, że u chorych pojawia się nadmierne ożywienie ruchowe i niepokój. Osłupienie i nadmierne pobudzenie ruchowe mogą występować naprzemiennie.
3. Objawy depresji z różnych układów i narządów oraz zaburzenia rytmów biologicznych (bezsenność, lub wręcz odwrotnie nadmierna senność) – tak zwane objawy somatyczne.
Do jednych z poważniejszych dolegliwości u chorych na depresję możemy zaliczyć: zaburzenia snu (od bezsenności poprzez częste budzenie się w nocy, do nadmiernej senności w ciagu dnia i nocy (samopoczucie poprawia się w biegiem dnia, najgorzej jest rano). Do tego dochodzi utrata apetytu, spadek lub przyrost masy ciała. Do objawów o mniejszym nasileniu należą: zaburzenia miesiączkowania (brak miesiączki, nieregularne krwawienia miesiączkowe), bóle głowy i karku, potylicy (tak zwane „opasujące bóle głowy”), a także zaparcia i wysychanie błon śluzowych (suchość w jamie ustnej, suche i piekące oczy) oraz spadek libido.
4. Lęk w depresji
Jest w depresji objawem stałym, utrzymującym się nieustannie. Wykazuje falujący przebieg. Może osiągać różne nasilenie (od lęku niewielkiego stopnia do ataków paniki włącznie). Chorzy często „lokalizują” go, między innymi w okolicy serca czy w brzuchu. Nie znaleziono jednoznacznej przyczyny jego występowania. Towarzyszy chorym przez cały czas trwania choroby.
Do objawów mniej charakterystycznych obserwowanych w przebiegu depresji należą także:
Dysforia (zjawisko dosyć powszechne, objawiające się zniecierpliwieniem, rozdrażnieniem, gniewem; często bywa źródłem autoagresji i prób samobójczych)
Tak zwane „sądy depresyjne” – należą do zaburzeń myślenia; przejawiają się negatywnymi opiniami o sobie, własnej przyszłości, zdrowiu i postępowaniu; chorzy pesymistycznie oceniają zarówno swoją sytuację obecną, jak i perspektywy życiowe.
Myśli lub czynności natrętne (uporczywe myśli pojawiające się wbrew woli chorego, jak również pojawiający się przymus wykonania i powtarzania jakiejś czynności) – obserwowane rzadziej od pozostałych objawów; zwykle o treściach nasilających poczucie bezwartościowości chorego
Zaburzenia funkcjonowania w grupie społecznej (rodzinie, miejscu pracy) – zwykle spowodowane spadkiem zainteresowania otaczającym światem; może prowadzić do całkowitego zerwania kontaktu z otoczeniem.
Uczucie ciągłego zmęczenia
Przebieg depresji u poszczególnych chorych jest różny. Nasilenie objawów bywa też różne w każdym nawrocie depresji u jednego pacjenta. Wiek odgrywa tu rolę. Mianowicie osób młodych depresja częściej przebiega łagodnie, natomiast w wieku późniejszym choroba przybiera na sile. Epizod depresyjny może trwać różnie długo – od kilku dni do kilku tygodni, miesięcy, a nawet lat.
